Cho tôi lại ngày nào…

Cho tôi lại ngày nào…

Nguyễn Duy Vinh

Duyên nợ

 

Duyên nợ của tôi với người Québecois chắc chắn là đã có từ trước, không biết từ kiếp nào. Những năm sau khi xong trung học đệ nhất cấp, tôi đã được vài bạn cùng lớp rủ nhau đến cư xá Đắc Lộ (Sài Gòn) để ghi học những lớp tiếng Pháp tại đây. Và từ đây tôi bắt đầu được làm quen với những cha Dòng Tên (Jésuites) và những cha Dòng Chúa Cứu Thế (Rédemptoristes) người Gia Nã Đại. Các cha Champoux, Gervais, Gélinas, và sau này Gagnon, Roy, Trépanier… Hiện nay gia đình chúng tôi vẫn còn liên lạc với các cha Gervais và Champoux…Một số các cha lớn tuổi đã vĩnh viễn ra đi như cha Louis Roy, Charles Gagnon và cha Gélinas.

Các cha kể chuyện và cho chúng tôi xem hình ảnh của xứ Québec thường xuyên và tôi đã bắt đầu có cảm tình với cái xứ này (mặc dù chưa biết rõ ràng lúc đó, nhất là các cha không nói nhiều về mùa đông !). Khi hay tin được học bổng Plan Colombo và được đi Canada, việc chọn đại học Laval đến với tôi khá tự nhiên, không đắn đo suy tính…

Chuyến đi cũng dài đăng đẵng. Đi ngả Hồng Kông và ghé Tokyo, Vancouver trước khi đến Ottawa. Chuyến đi của đám sinh viên từ Sài Gòn lúc đó (1966) tụi tôi có 12 đứa. Tôi thì may mắn được ngồi cạnh anh Lê Văn Ngàn (sinh viên xuất sắc học École Polytechnique) trong suốt chuyến bay. May mắn là vì anh Ngàn không ăn được trên máy bay, anh rất dễ bị ói. Thế là tôi một mình một ngựa quất luôn hai phần ăn. Ăn thỏa thích…Hai ngày ở Hồng Kông cho chúng tôi thời gian mua sắm thêm những thứ cần dùng vặt vãnh. Riêng tôi vẫn còn nhớ những chùm nho đỏ quả lớn và ngọt lịm. Tôi mua cả ký đem về khách sạn ăn cho đỡ thèm vì chưa bao giờ được ăn nho tươi thoải mái như thế ở Việt Nam…

Pollack, Joe Louis và bánh mì Culina

Những ngày đầu ở Laval là những ngày nhẹ nhàng tươi mát. Lúc đó vào cuối tháng 08, đầu mùa thu. Mùa thu Québec đến sớm hơn vào thời điểm đó. Tôi còn nhớ mình cứ đi bộ thong thả vào những cánh rừng quanh các phân khoa đại học. Lá vàng đỏ tím xanh rực rỡ tung bay trong gió như đưa tay chào đón, vẫy gọi. Lá rụng đầy lối đi. Viết đến đây tôi lại nhớ tới bài hát Cẩn Trọng (nhạc phổ thơ của thi sĩ Nhất Hạnh) xin chép lại để chia xẻ với các bạn:

Qua ngõ vắng

Lá rụng đầy

Tôi đi trên con đường nhỏ

Đất hồng như môi son bé thơ

Bỗng dưng

Tôi cẩn trọng

Từng bước chân đi

Với bầu trời xanh ngát và nắng ấm chói chan, mùa thu Québec vui và rộn rã chứ không buồn như mùa thu ảm đạm của Paris trong vườn Lục Xâm Bảo qua cách tả của Anatole France, hay mùa thu trong thi văn của Thanh Tịnh cứ “mỗi năm lá ngoài đường rụng nhiều” trong đoản văn tuyệt tác Tôi Đi Học. 

Những ngày đầu tựu trường chúng tôi những sinh viên Việt Nam cứ tụm năm túm ba với nhau chứ chưa giám lân la làm quen người Québecois. Những sinh viên mẫu mực, nhất là sinh viên Việt Nam thời đó, lúc nào cũng quần áo tươm tất và áo sơ mi luôn có cà vạt chứ không như ngày nay tha hồ mặc quần jean và áo t-shirt. Phần lớn sinh viên mít ta luôn đi Pollack ăn sáng trước khi đi trường. Những tay dậy muộn như tôi thì dùng những thức ăn bấm từ máy. Nách kẹp hoặc vai đeo cặp táp khệ nệ, tay trái cầm ly cà-phê bấm máy, tay phải cầm miếng bánh Joe Louis vừa đi đến lớp vừa ăn. Bạn nào học Laval mà chưa ăn bánh Joe Louis của hãng Vachon làm là một thiếu thốn lớn. Buổi trưa thì chúng tôi thường rủ nhau đi ăn trưa ở Pollack khi có nhiều thì giờ. Những hôm ít giờ thì ở lại trường, bấm máy ăn sandwich. Sandwich bấm máy có đủ loại (cá thon, trứng, thịt heo bầm loại crotons, thịt jambon …). Một cái sandwich, một bình sữa nhỏ và một cái bánh Joe Louis là đủ no cho đến chiều. Riêng nói đến sandwich mà không nhắc đến món sous-marin Culina là một sơ sót lớn. Sinh viên Mít (MIT = dân mình ấy mà) trong những năm 1966-1975 không ai không biết món bánh mì ngon nổi tiếng của hiệu Culina trên đường Ste Foy. Bánh mì kiểu Tây, jambon thơm và ít mỡ, lại thêm đủ những thứ đồ chua (pickles), tô mát rồi lại mayonnaise và mù tạc Dijon. Ngon ơi là ngon. Một ổ thời đó khoảng 3 đô (sau này lên 5 đô), ăn một ổ vào là no đến tối luôn…

Riêng những món ăn ở cư xá Pollack thì thật không bao giờ hợp được khẩu vị người Việt. Trước khi lên đường, mẹ tôi đã cẩn thận gói và bỏ vào va-li cho tôi một lọ ớt khô. Ăn trưa hay ăn tối ở Pollack, tôi luôn đem theo lọ ớt khô này. Lén lút nhìn trước nhìn sau và thấy không ai để ý, tôi rắc nhẹ ớt lên đĩa ăn. Chỉ có cách đó mới sống sót nổi…Nhưng lọ ớt này cũng có cái duyên của nó. Một hôm có một chị người Mễ đến tận bàn tôi xin … ớt ! Chị chắc chắn đã âm thầm để ý việc rắc ớt của tôi từ lúc nào không biết. Thế là từ đó tôi có thêm đồng minh. Có hôm chị nhận được ớt từ quê nhà và chị đã biếu tôi một hộp ớt Mễ. Từ đó chúng tôi ít khi thiếu ớt ăn. Mãi sau này Steinberg và Miracle Mart mới bán ớt nên từ đó cô bạn Mễ không lo chờ ớt từ quê nhà và tôi thì tìm được một hạnh phúc mới…là không còn lo thiếu ớt ăn !

À còn quên chưa kể việc ăn súp (soupe) ở Pollack. Có ai dạy tôi ăn canh không được húp bao giờ. Tôi ăn súp và húp xì xụp làm những người québecois ngồi những bàn bên cạnh nhìn tôi trâng trâng.  Ngay cả bây giờ mà bắt tôi ăn súp không được húp xì xụp là cả một cực hình, phải vừa cho thìa súp vào mồm vừa ngậm mồm vừa nuốt ừng ực …

Nấu cơm lén

 

Dân mít mình thích ăn cơm. Cơm Pollack thì thỉnh thoảng cũng có, nhưng là cái loại cơm Uncle Ben, dở ơi là dở. Từ khi một vài bạn mua được gạo Á Châu thứ thiệt từ Montréal chúng tôi đã bắt đầu nấu những buổi cơm …lén đầu tiên trong phòng. Phòng của tôi lại nằm ngay tầng một bên cạnh văn phòng của ông concierge làm sự nấu lén thêm phần khó khăn và gay cấn. Nhưng sự thèm cơm đã thắng sự lo sợ bị bắt vì nấu lén. Dăm ba thằng, một nồi cơm, một con gà quay Steinberg, một ít nước xì dầu (thuở đó tìm ra đâu nước mắm), một tí ớt khô. Đây là bữa cơm ngon nhất trần gian…Về sau này, theo gót anh Trần Văn Rê, chúng tôi “mua” luôn được mấy bà làm phòng. Với một ít tiền pourboire đều đặn biếu các bà, không những các bà không đi khai với ông concierge mà còn luôn thu dọn “chiến trường” và đôi lúc còn rửa hộ nồi niêu bát đĩa chúng tôi ăn xong không kịp rửa. Những ai ở Moraud thời đó không thể không biết đến những tay nấu cơm lén nổi tiếng. Có anh Đặng Ngọc Sơn còn ngang nhiên treo những con gà ngoài cửa sổ để nhờ tuyết lạnh giữ được lâu, một loại tủ lạnh thiên nhiên. Có anh Hùng (cao dong dỏng học Génie Chimique)  chuyên nấu phở trong phòng. Anh Hùng ở cái phòng đó 4 năm liên tiếp. Nghe nói sau khi anh lên đường về nước, người ta phải thay hết màn cửa phòng anh vì cái mùi phở (nhất là mùi mấy quả hồi) đượm thấm vào màn cửa giặt cách nào cũng không lấy đi được. Có anh Nguyễn Văn Nhã (anh ruột của anh Nguyễn Văn Hương, một trong những Việt kiều “yêu nước” vừa là đảng viên “nằm vùng” của ĐCSVN !) đã bị đuổi ra khỏi cư xá Parent vì nướng … mực trong phòng và để quên mực cháy khói bốc um làm sinh viên cùng hành lang đã phải kéo nút báo cháy khẩn cấp (alarm). Xe chữa lửa đến tìm mãi…và khi họ đến phòng anh Nhã thì họ thấy anh nằm trên giường (giả bộ) ngủ và họ nghi ngay. Dưới gầm giường anh nằm họ tìm thấy những con mực cháy khô nằm chỏng cheo… 

Ban Du Ca hay những ngày hát rong…

 

Đàn hát là văn hóa của dân Việt. Những buổi trình diễn văn hóa của sinh viên ngoại quốc và nhất là những dịp ăn mừng Tết ở Pollack, lúc nào cũng có sinh viên mít mình tham dự. Vào năm đầu, chúng tôi lập ban hợp ca đầu tiên gồm các anh Nguyễn Hùng Dũng (anh Zummie đã ra đi quá sớm), anh Trần Văn Rê, anh Vũ Công Thi và tôi. Bài lúc đó chúng tôi hay hát là bài Ngựa Phi Đường Xa mà tiếng làm ngựa hí của anh Vũ Công Thi chắc khó có ai bì kịp. Sau này, có các danh tài

về nhạc xuất hiện, chúng tôi lập ban hợp ca đầu tiên lấy tên là Ban Du Ca. Chúng tôi đã chịu khó tập luyện trong suốt mùa hè và sau này đã đủ sức cho récital dài tới 3 tiếng đồng hồ. Ban hát rong này gồm các anh Võ Ngọc Đỉnh (chơi guitar thiệt khó ai theo kịp), anh Trần Thanh Toàn (với giọng ca truyền cảm đã để lại cho sinh viên mít những giây phút thoải mái qua hai bài ruột của anh là bài Hoài Cảm và bài Hạ Trắng), anh Tô Xuân Kỷ (một người đa tài, vừa guitar, vừa mandolin và vừa violon) và tôi (chuyên nghề guitar đệm). Xin chép ngay tấm hình của Ban Du Ca xuống đây sợ quên.

Thành tích của Ban Du Ca cũng đáng kể lắm. Nào là những đêm hát ở hộp đêm (boîte à chansons) L’esquisse ở Loretteville, nào là đêm récital dài 3 tiếng đồng hồ ở La Résille (Pavillon Pollack), nào là lần trình diễn truyền hình xuyên Canada đầu tiên (chương trình 1001 chansons của François Provencher nổi tiếng thời đó), và ngon lành nhất là buổi trình diễn ở Expo 67 tại Pavillon Chrétien trước cả ngàn khán giả…Ban Du Ca cũng có hai người “phụ tá” rất đắc lực luôn có mặt hỗ trợ là anh Bùi Văn Tâm (còn được gọi là ông bầu) và người giới thiệu (MC) các bản nhạc là chị Hoàng Thị Lan (sau này thành cô Lan…my house)… Những bài hát tủ của Ban Du Ca lúc bấy giờ gồm có những bài Nhìn Những Mùa Thu Đi, Tiếng Dân Chài, Sáng Rừng, Suối Mơ, và Đoàn Lữ Nhạc…

 

Tôi học chửi thề…tiếng Québecois

 

Dần dà tôi bắt đầu quen với nếp sống mới. Bớt sợ mùa đông hơn nhưng vẫn thấy nó hãi hùng làm sao. Tôi không biết có người Việt Nam nào thích mùa đông gió rét của thành phố Québec. Thành phố này nằm ở cửa sông St Laurent mà đại học Laval lại nằm trên vùng đất cao nên luôn có gió to rít lên từng cơn. Những hôm bão tuyết hoặc trời lạnh xuống đến trừ 20 độ hoặc thấp hơn, “cha con sinh viên mít” chúng tôi rủ nhau bắt xe buýt từ Parent để đến Pavillon Pouliot (đi bộ bình thường mất độ 10 phút). Anh nào cũng có cái cặp to tổ bố, lại còn đeo khệ nệ nào thước vẽ nào thước tính Staedler hay K & Ép Si Lon. Ông tài xế québecois rất ngạc nhiên lúc đầu thấy cái đám mít lên xe buýt mà lại xuống nhanh thế, nhưng sau rồi thì ông thông cảm. Những mùa Giáng Sinh đầu tiên tôi đã được các bạn người québecois cùng lớp rủ về nhà quê ăn mừng dịp Chúa ra đời với gia đình họ. Khi thì đi St Georges de Beauce, khi thì đi Rimouski. Cuộc sống hòa nhập của tôi với nếp sống địa phương bắt đầu tiến triển và đến cuối năm thứ ba thì tôi đã khá thông thạo tiếng Pháp địa phương (còn gọi là tiếng còi) nhất là tiếng chửi thề. Và ngay bây giờ tôi vẫn còn nhái được giọng québecois dễ dàng và hay làm trò cười cho mấy người bạn bên Pháp sang thăm. Và mấy tiếng chửi thề theo người còi (= québecois) còn được tôi mang theo sang tận Phi Châu hẻo lánh. Khi đang lái xe và bị người Phi Châu lái cắt ngang xe mình trên đường một cách đường đột là tôi kéo kính xe xuống và vô tình tôi tuôn ra một tràng tiếng còi : “mon petit crisse de tabarnak, conduis-toé comme du monde crisse”. Họ không hiểu tôi muốn nói gì chỉ nhe răng trắng toát cười thật tươi, thế là huề cả làng.

Những năm chơi thể thao ròng rã

 

Mùa hè ngoài việc đi học tiếng Anh hoặc phụ giúp trong các phòng thí nghiệm, sinh viên học bổng Plan Colombo rất rảnh rỗi. Và việc hay nhất để cho ngày bớt dài là ta chơi thể thao. Dân mít mình thì có hai môn chính : đá banh và chơi bóng chuyền. Và dĩ nhiên còn có badminton, bóng bàn và thi chạy. Tôi cũng được tuyển chọn vào hai đội bóng chuyền và bóng đá của Laval và hè nào cũng tập tành ngay sân cỏ đằng sau Pavillon Lemieux. Cuối hè thì chàng nào cũng đen thui vì nắng gió. Nhưng chắc chắn không ai đen bằng anh Trần Văn An với cái nickname là An “mọi” hay “Giáo … móm”. Phe ta đá hùng hổ lắm, hàng hậu vệ có Cương “ba đầu rùa” và thỉnh thoảng có anh Hải “Bò” (anh này thích húc người hơn húc banh) để đối đầu với phe Montréal có Dũng “Gấu” và Hùng “nhỏng”. Góc phải thì có Chung Duy Ân dắt banh nhanh như vũ bão, nhiều khi anh chạy nhanh đến độ quên luôn là đã hết sân. 

Trung phong nhà ta là anh Huỳnh Hớn Kiệt (đã ra đi vĩnh viễn) đối đầu với Chánh “điên” của Montréal. Và không thể không nhắc đến Lâm Chí Công, người lực sĩ sinh viên tài ba (cũng đã từ giã chúng ta). Riêng tôi sau này vì hoàn cảnh học hành, chúng tôi rời Quebec và xuống Ottawa lập nghiệp. Và ở đây tôi đã gia nhập đội banh đại học Ottawa. Trong đại hội thể thao Bắc Mỹ lần chót tổ chức ở Laval (1974), đội banh Ottawa đã đoạt cúp túc cầu (hạng B). Tấm hình dưới đây ghi lại biết bao kỷ niệm của những buổi chiều êm ả, đám mít Ottawa rủ nhau tập dượt tại sân banh của đại học Carleton. Một vài người trên hình này cũng đã ra đi vĩnh viễn như các anh Lâm (nickname Lâm “thợ điện”), Đàm Quang Long…

Sinh viên Việt Nam học không thua ai

 

Chơi thì chơi nhưng sinh viên Việt Nam thời đó rất xuất sắc trong việc học. Đa số sinh viên mít thời đó ra trường thường đứng đầu lớp. Không đứng đầu lớp thì cũng ít nhất summa cum laude hay cum laude. Vì lý do chiến tranh, đa số ở lại học tiếp. Và vì vậy số sinh viên mít có bằng Master hoặc Ph.D. trước 1975 rất cao. Ai chịu khó học cũng thành công. Có những tay ăn chơi, lo chơi nhiều hơn lo học thế mà sau này khi “tỉnh ngộ” ghi danh học lại và rồi cũng đỗ đạt thành công.

Nói chung hầu như ai cũng thành danh. Điều này chứng tỏ nền giáo dục Việt Nam ở miền Nam trước 1975 là một nền giáo dục rất tốt. Những sinh viên ra trường như tôi không muốn về nước phục vụ chế độ cộng sản cũng tìm được việc tốt đi làm để nuôi thân. Và không những nuôi thân và nuôi gia đình không thôi, chúng tôi còn gửi về Việt Nam tiền và thuốc men để cứu giúp gia đình trong những năm khó khăn nhất sau ngày 30 tháng 04 năm 1975.

Và bây giờ khi ngồi đây nhìn lại một quá khứ đầy may mắn, chúng tôi không bao giờ hối tiếc đã chọn nơi này làm quê hương. Quê hương và con người Canadien và Québecois hiền lành đã tạo cho chúng tôi những hoàn cảnh và điều kiện (duyên lành) thật tốt để mưu cầu hạnh phúc. Và dĩ nhiên chúng tôi không bao giờ quên ơn này.  

Xây tượng Tiếc Thương ngay tại thành phố Québec

 

Rồi việc gì đến sẽ đến, 30 tháng 04 đã đưa dân tộc Việt Nam, nhất là miền Nam, vào những vòng điêu đứng. Chính sách tàn bạo của “bên thắng cuộc” sau ngày 30 tháng 04 đã làm cho vết thương chiến tranh kéo dài mãi đến năm 1985, với những trại cải tạo (dùng chữ nhà tù cải tạo thì chính xác hơn), vùng kinh tế mới, đánh tư sản và mại bản v.v... Những người Việt vượt biên đến Québec cũng làm cho thành phố này sống động hơn trước với nhiều quán ăn Việt Nam hơn. Lúc bấy giờ có các anh Võ Văn Đạt, Nguyễn Văn Sơn, Đặng Vũ Thế Hiển, một số sinh viên mít đang học ở Laval và các chủ nhà hàng Việt Nam ở Québec đã có công thuê đất, tạc tượng và dựng lên một đài kỷ niệm thuyền nhân và chiến sĩ VNCH ngay tại một trong những nghĩa trang sang trọng của thành phố, nghĩa trang Notre Dame de Belmont nằm bên cạnh đường Ste Foy trước khi xuống đến basse-ville.  

Hôm khánh thành tượng đài kỷ niệm có cả trăm người Việt tị nạn về từ Montréal. Đây là tượng đài kỷ niệm thuyền nhân có thể gọi là được xây đầu tiên trên thế giới. Mô hình người lính VNCH được chép lại từ tượng Tiếc Thương của nghĩa trang Biên Hòa và người vẽ (designer) cho tượng đài Québec chính là anh Dương Tâm Chí nhà mình.

Và nói đến 30 tháng 04 thì tôi không thể không nhắc đến anh Vũ Kiện, nhà thơ của đặc san Đất Lạnh đã qua đời ngay tại thành phố Québec nơi anh đã học thành tài. Tôi vẫn nhớ mãi những bài thơ của anh đã được nhạc sĩ Trọng Nghĩa phổ nhạc và hát vào những năm 1986 / 87. Hiện nay qua điện thư trao đổi với anh Trọng Nghĩa, anh có gửi cho tôi những phóng ảnh thư pháp và bài vở của anh Vũ Kiện. Hôm nào có dịp tôi sẽ rủ các bạn hát với tôi những bài này. Xin chép xuống đây một bài mà tôi thích nhất mang tựa đề Những Con Thuyền Lang Thang:

bật que diêm thứ nhất

anh nhìn sâu mắt trong

tìm thời gian đánh mất

tình xưa nhen trong lòng

bật que diêm thứ hai

tay lùa vào trong tóc

giấc mộng nào phôi phai

xuôi dòng sông ngà ngọc

những con thuyền lang thang

trôi bằng sông ra bể

những niềm đau kể lể

hằn cánh buồm gian nan

anh chèo bên này sông

bên kia, thuyền của giặc

anh né tầu hải tặc

thuyền anh lạc giữa dòng

những con thuyền long lở

đêm biển cuồng bao la

giông bão đè hơi thở

liệm tình diêm thứ ba

bật que diêm thứ bốn

bật que diêm thứ năm

gió to hùa sóng lớn

hy vọng, tàn tro câm

ôi những người khốn khổ

cầm que diêm soi đường

lửa nào cho thuyền nhỏ

đất nào cho quê hương

Xin nhận nơi này làm quê hương

 

Sau ngày 30 tháng 04 năm 1975, vì từng hoàn cảnh đưa đẩy, chúng tôi mỗi đứa trôi dạt về những nơi chốn khác nhau. Phần lớn đã chọn lựa những nơi đã cho mình công ăn việc làm. Riêng tôi thì vô cùng may mắn. Sau những năm dạy học ở Phi Châu, tôi được về dạy học ở Laval 8 năm liền trước khi đổi việc và về Ottawa làm việc cho Trung Tâm Nghiên Cứu Quốc Gia. Tôi cảm nhận được một điều qua kinh nghiệm đi làm là có khả năng không không đủ, mình phải có may mắn được sự giúp đỡ của đồng nghiệp hoặc của những thiện tri thức (nghĩa là phải có “qưới nhơn phù hộ” như người miền Nam mình hay nói). Những may mắn đó tôi đều được diễm phúc có. Ngày nay về hưu tôi vẫn mang trong lòng sự biết ơn của tôi đối với tất cả Thầy Cô, bạn hữu, đồng nghiệp và gia đình đã luôn giúp đỡ tôi trên bước đường tiến thân và trong cuộc sống tha phương cầu thực. Quê hương Canada hiền hòa, người dân có tấm lòng ưu ái vị tha tuy khí hậu ở đây rất lạnh lẽo vào mùa đông. Và chúng tôi vẫn giữ mãi những kỷ niệm đẹp của những năm còn là sinh viên dưới mái trường Laval yêu dấu.

Và tôi xin ngừng bút, kèm theo tấm hình hai thân già chụp ở Bretagne (Pháp), ngồi trên một cái bunker của quân đội Đức Quốc Xã xây để chống đồng minh trong đệ nhị thế chiến và xin cầu chúc tất cả cựu sinh viên Việt Nam trước 1975 ở Canada một buổi họp mặt đầy tình người, tình đồng môn và nhất là có thật nhiều niềm vui trong những ngày hội ngộ. Và nhớ nhé, nhớ Cho tôi lại ngày nào…Trăng lên bằng ngọn cau…Cha tôi ngồi xem báo…Bên cây đèn dầu hao……(bài Kỷ Niệm của Phạm Duy). Ôi thời niên thiếu nay còn đâu.

  Nguyễn Duy Vinh